▸ Strona główna ▸Zakres pomocy ▸Depresja u dzieci i młodzieży
Depresja u dzieci i młodzieży
Czym jest depresja dzieci i młodzieży?
Przejawy depresji w okresie dzieciństwa i młodości są często niedojrzałe, przypominają przejawy innych stanów i zaburzeń. Ich rozpoznanie wymaga niekiedy dużego wysiłku.
Diagnoza depresji u dziecka może być trudna, z powodu wielu podobieństw objawów zarówno zachowań i emocji, które towarzyszą okresowi dojrzewania, oraz występowania innych zaburzeń, jak ADHD czy zaburzeń odżywiania
Występowanie depresji u dzieci i młodzieży
Według statystyk na kliniczną depresję cierpi około 1% dzieci przedszkolnych powyżej 2-, 3-go roku życia, 2% w grupie dzieci 6-12 lat oraz do 20% w grupie młodzieńczej. Jedną z charakterystycznych cech depresji przypadającą na okres dzieciństwa i dojrzewania jest wysoki współczynnik współzachorowalności. Bardzo często z depresją występują również zaburzenia lękowe. 30-70% dzieci z depresją spełnia równocześnie kryteria diagnostyczne zaburzeń lękowych.
Objawy depresji u dzieci i młodzieży
Objawami depresji u dzieci są:
- smutek
- ograniczenie lub rezygnacja z zainteresowań i aktywności, które dotychczas sprawiały radość (anhedonia)
- zmiany w zakresie aktywności psychoruchowej – spowolnienie lub pobudzenie
- poczucie braku nadziei i sensu życia
- niskie poczucie własnej wartości
- nadmierne poczucie winy
- poczucie bezradności
- nawracające myśli o śmierci i samobójstwie
- spadek energii
- nadmierna męczliwość
- zaburzenia koncentracji uwagi
- wzrost lub spadek apetytu
- zmiana wzorca snu (utrzymujące się przez pewien czas wyraźne trudności z zasypianiem lub wczesne wybudzanie).
W okresie dojrzewania zaburzeń depresyjnych wyraźnie wzrasta. Depresja w tej grupie wiekowej charakteryzuje się przede wszystkim rozdrażnienia oraz złość. Pojawia się również wycofanie społeczne, zmiany apetytu (zmniejszenie lub jego zwiększenie), wahania rytmu dobowego, utrata zainteresowania zajęciami, które wcześniej sprawiały przyjemność, jak sport czy spotkania z rówieśnikami.
Objawy opisywanego zaburzenia u dzieci mogą różnić się od tych występujących u osób dorosłych. Należy przy tym zaznaczyć, że jak wśród osób dorosłych, tak i u dzieci objawy mogą się nieco różnić, u poszczególnych osób. Przez długi czas, uważano, że dzieciom czy młodzieży nie grożą poważne zaburzenia nastroju.
Jako argument podawano niedojrzałość procesów psychicznych. Pogląd ten na przestrzeni lat ewoluował. W połowie XX wieku, po raz pierwszy została opisana tzw. depresja anaklityczna. Jej objawy mogą pojawić się u dzieci poniżej 1. r.ż. jako reakcja na oddzielenie od opiekunów.
Maluchy wówczas:
- są płaczliwe i kapryśne,
- nie chcą jeść,
- mniej przybierają na wadze,
- mają zaburzenia snu i czuwania.
U dzieci i nastolatków natomiast pojawia się zwykle m.in:
- drażliwość,
- depresyjny nastrój,
- niezdolność do odczuwania przyjemności,
- irytacja,
- lęk,
- obawa,
- pobudzenie lub opóźnienie reakcji psychomotorycznych,
- zmęczenie,
- zaburzenia snu,
- bóle brzucha, głowy – charakterystyczne dla depresji u młodych,
- utrata apetytu lub nadmierny apetyt,
- zmiana masy ciała,
- zmiany nastroju w ciągu dnia (rano gorsze),
- wycofanie się ze związków rówieśniczych,
- słabe wyniki w nauce,
- odmowa chodzenia do szkoły,
- negatywna ocena siebie, świata, przyszłości,
- poczucie winy (rzadziej u dzieci, częściej u młodzieży i dorosłych),
- myśli samobójcze,
- niemożność koncentracji,
- nieumiejętność podejmowania decyzji,
- skupianie na negatywnych aspektach sytuacji.
Warto również zaznaczyć, iż u dzieci częściej niż u dorosłych pojawia się drażliwość, rzadziej natomiast występuje nastrój depresyjny. W przypadku młodzieży choroba może mieć również charakter atypowy, gdzie występują takie objawy, jak:
- hipersomnia (nadmierna senność),
- znaczny przyrost masy ciała,
- uczucie ciężkości kończyn,
Przyczyny depresji u dzieci i młodzieży
Jedną z przyczyn występowania depresji u dzieci i młodzieży należy brać pod uwagę:
- procesy biochemiczne, które zachodzą w mózgu,
- czynniki genetyczne
- wpływ środowiska zewnętrznego.
Na rozwój depresji może mieć wpływ również:
- nadużywanie alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych przez członków rodziny,
- przemoc w rodzinie,
- przewlekła choroba któregoś z rodziców, innego członka rodziny lub samego dziecka,
- utrata ukochanej bliskiej osoby spowodowana śmiercią lub np. rozwodem rodziców,
- sytuacje psychicznego, fizycznego lub seksualnego wykorzystywania przez opiekunów,
- przewlekły konflikt małżeński rodziców,
- zaniedbanie,
- brak zainteresowania,
- wrogość i emocjonalne odrzucenie, nadmierne kontrolowanie przez rodziców,
- obarczanie dziecka zbyt dużą, przerastającą jego możliwości odpowiedzialnością,
- trudna sytuacja materialna oraz społeczna izolacja rodziny.
Według naukowców występowanie tej choorby u rodziców aż trzykrotnie zwiększa prawdopodobieństwo jej wystąpienia u ich najmłodszych. Badania pokazują, że u 20 do 50 proc. chorych, rodzice także cierpieli na to schorzenie bądź inne zaburzenia psychiczne. Dowody na genetyczny czynnik etiologiczny są dość silne.
Należy jednak zaznaczyć, iż same geny nie są jedyną przyczyną. Musi zaistnieć odpowiedni bodziec: środowisko w którym pacjent przebywa, stresory.
Dopiero takie oddziaływanie może prowadzić do zaburzenia. Istotne znaczenie ma środowisko rodzinne.
Czynnikami sprzyjającymi mogą być:
- konflikty w rodzinie,
- śmierć bliskiej osoby,
- przemoc,
- zaniedbania czy uzależnienia rodziców.
Ważnym czynnikiem jest też jakość więzi między rodzicami a dzieckiem. Brak wrażliwości pomiędzy bliskimi, niedostateczne wsparcie czy nieprawidłowe postawy rodzicielskie mogą sprzyjać zaburzeniu. Wśród czynników psychologicznych, z kolei wymienia się wysoki poziom lęku u dzieci czy niską samoocenę.
Dzieci, które są zbyt krytyczne wobec siebie, mają tendencje do perfekcjonizmu czy niskie umiejętności społeczne, są bardziej narażone na rozwój tego zaburzenia. Prowadzić do niego może również stres, jakiego doświadczyło dziecko. Przyczyny napięcia mogą być m.in. zawody miłosne, zerwane przyjaźnie, problemy w szkole, kłopoty ze zdrowiem.
Wśród czynników wpływających na wystąpienie choroby u najmłodszych, wymienia się:
- genetyczną podatność, czyli epizody zaburzeń nastroju w rodzinie,
- zachowania rodziców lub innych dorosłych, które są zdominowane przez żądzę supremacji (przewagi nad kimś) i rywalizacji,
- wczesne doświadczenie straty – może dotyczyć zdrowia, rozstania rodziców, osierocenia,
- problemy w kontaktach z rodzicami, którzy stosują kary, bywają krytyczni, mają autorytarny stosunek rodzicielski,
- uzależnienia rodziców,
- indywidualne cechy osobowości – tłumienie emocji, niska samoocena,
- szkołę z obsesją na punkcie sukcesów w nauce, z obciążeniami dodatkowymi zajęciami oraz lękiem przed porażką, przed wyobcowaniem .
Bądźmy uważni i słuchajmy dzieci. W ich wypowiedziach możemy odnaleźć skrywany ból, zmianę postrzegania świata, zwątpienie w sens życia.
Jak leczyć depresję
Aby właściwie zdiagnozować chorobę, należy umówić się na wizytę u psychiatry. Dobierze on leczenie psychoterapeutyczne i ewentualnie farmakologiczne.
Do psychiatry i psychologa dzieci nie potrzebują skierowania.
Znajdź poradnię zdrowia psychicznego blisko domu (wybierz z listy odpowiednią specjalizację).
Metody leczenia różnią się w zależności od nasilenia choroby. Wyróżnia się trzy stopnie nasilenia depresji:
- łagodną – wówczas wystarczające jest leczenie psychoterapeutyczne
- umiarkowaną – mogą być stosowane również leki przeciwdepresyjne
- ciężką – mogą być stosowane również leki przeciwdepresyjne.
Leczenie farmakologiczne jest stosowane u dzieci i młodzieży z zachowaniem szczególnej ostrożności.
Leczenie w zależności od stanu pacjenta obejmuje psychoterapię lub psychoterapię i farmakoterapię.W pierwszej kolejności specjalista przeprowadza wywiad z pacjentem i jego rodziną. Wykonuje testy i ustala wszystkie czynniki, jakie mogły wpłynąć na rozwój zaburzenia. Psycholog zwraca również uwagę na ewentualne współistniejące zaburzenia i odpowiednio prowadzi terapię. Jej elementami są między innymi wspieranie wewnętrznego systemu kontroli czy poprawa relacji w rodzinie. Celem działań jest m.in.:
- łagodzenie objawów zaburzenia,
- nauka metod radzenia sobie ze stresem,
- budowanie pozytywnego obrazu samego siebie
- poprawa relacji z rówieśnikami.
W przypadku leczenia wskazana jest również psychoedukacja, czyli przekazanie pacjentowi i jego rodzinie informacji o możliwych przyczynach zaburzenia, jego objawach i sposobach leczenia.W psychoterapii, która może mieć postać indywidualnej, grupowej lub rodzinnej, to właśnie ta ostatnia jest szczególna. Środowisko rodzinne może przyczyniać się do wzmacniania objawów [5]. Co więcej, kluczowe w terapii dziecka jest również zaangażowanie rodziców.
Jak zapobiegać dziecięcej depresji?
Nie jesteśmy bezbronni. Istnieją czynniki, które potrafią nas efektywnie chronić, a są to m.in.:
- czynniki biologiczne, takie jak dobry stan zdrowia, regularne ćwiczenia fizyczne,
- czynniki psychologiczne – wysoki poziom inteligencji, temperament, wysokie poczucie własnej wartości, wysoka ocena własnej skuteczności, optymistyczny styl postrzegania rzeczywistości,
- rodzina i najbliżsi, a dokładnie związki oparte na poczuciu bezpieczeństwa, dobra komunikacja, zadowolenie rodziców z małżeństwa, elastyczna organizacja rodziny, niski poziom stresu w rodzinie, dobre warunki społeczno-ekonomiczne [2].
Pamiętajmy, aby utrzymywać dobry kontakt z dzieckiem, rozmawiajmy z nim, obserwujmy. Pytajmy jak się czuje, jakie ma problemy, czy możemy mu pomóc.
Pamiętaj:
- Rozmawiaj z dzieckiem o problemach, o tym, co dzieje się w domu, w szkole i poza szkołą.
- Staraj się aktywnie słuchać dziecka i szanować jego zdanie.
- Unikaj stresu w rodzinie.
- Staraj się efektywnie komunikować.
- Jeśli coś cię niepokoi w zachowaniu dziecka , rozmawiaj z zaufanymi osobami, które je znają .
- Zwróć szczególną uwagę na dobre samopoczucie twojego dziecka podczas zmian życiowych, takich jak rozpoczęcie nowej szkoły lub okres dojrzewania.
- Chroń dobre samopoczucie twojego dziecka podczas zmian, przed przemocą.
- Zachęcaj dziecko do odpowiedniej ilości snu. Prawidłowego i regularnego odżywiania się, aktywności fizycznej i robienia rzeczy, które lubi.
- Znajdź czas, aby spędzić go z dzieckiem.
- Jeśli twoje dziecko ma myśli o wyrządzeniu sobie krzywdy lub już to zrobiło. Szukaj natychmiast pomocy u specjalisty.