▸ Strona główna ▸Zakres pomocy ▸Zaburzenia lękowe u dzieci i młodzieży
Zaburzenia lękowe u dzieci i młodzieży
Czym są zaburzenia lękowe u dzieci i młodzieży
- jest nasilony nieproporcjonalnie do okoliczności (na przykład paraliżujący lęk podczas recytowania wiersza na forum klasy),
- jest wywoływany neutralnymi, bodźcami, które nie stanowią żadnego niebezpieczeństwa (na przykład jazdą pociągiem, widokiem ćmy, wchodzeniem do budynku szkoły),
- trwa dłużej w stosunku do wywołującego go bodźca (na przykład po ominięciu agresywnego psa dziecko nie uspokaja się, ale odczuwa lęk nadal przez cały dzień),
- zaburza codzienne funkcjonowanie dziecka (na przykład dziecko boi się pójść samo do toalety, boi się wsiadać do autobusu, tramwaju),
- powoduje nasilone objawy somatyczne (przyspieszone bicie serca, pocenie się, drżenie, przyspieszony oddech, uczucie duszności, zawroty głowy), wówczas jest lękiem dezadaptacyjnym, czyli utrudnia radzenie sobie z codziennością.
Jakie postacie zaburzeń lękowych spotyka się u dzieci i młodzieży?
Lęk separacyjny
Jest prawidłowym zjawiskiem u dzieci do 3. roku życia, później stopniowo zanika do 5. roku życia dziecka. Na lęk separacyjny częściej cierpią na niego dziewczęta. Dziecko odczuwa nadmierny lęk, gdy jest świadom rozłąki z opiekunem, najczęściej matką. W czasie separacji na przykład wyjście matki do pracy, kiedy dziecko ma wyjść z domu i pójść do szkoły, wówczas reaguje ono oporem, płaczem, czasem zgłasza dolegliwości somatyczne takie jak: ból zęba, bóle brzucha, w wyniku, których najczęściej nie dochodzi do rozłąki, a dziecko pozostaje w domu z matką zamiast iść do szkoły lub matka rezygnuje z wyjścia z domu, by zaopiekować się dzieckiem. Dziecko często odmawia wychodzenia z domu bez opiekuna, nie chce wychodzić samo na podwórko, do kolegów, nie wyjeżdża samo na kolonie, zielone szkoły, wycieczki szkolne lub robi to z wielkim oporem. Niepotrzebnie się zamartwia, że jego opiekunowi coś się przydarzy złego na przykład zachoruje, umrze, będzie miał wypadek, miewa koszmarne sny o takich treściach. Dzieci cierpiące na lęk separacyjny często również nie chcą spać same, lecz z opiekunem.
Zaburzenie lękowe uogólnione
Dziecko nadmiernie zamartwia się mniej lub bardziej spodziewanymi wydarzeniami, wyobraża sobie tylko negatywne wersje wydarzeń. Poszukuje pocieszenia oraz zapewnień, że jego obawy się nie sprawdzą, ale nie uspokaja się, gdy je usłyszy. Odczuwa lęk o stałym nasileniu, tak zwany lęk wolnopłynący, któremu towarzyszą najczęściej niepokój, nerwowość, rozdrażnienie. Dziecko łatwo się męczy, odczuwa zwiększone napięcie mięśniowe, ma trudności z koncentracją i problemy ze snem.
Zespół lęku napadowego (zaburzenie paniczne)
Zespół lęku napadowego dotyka 0,5–5% dzieci i nastolatków. Najczęściej występuje w okresie dojrzewania i częściej dotyczy dziewcząt. Zaburzenie to charakteryzuje się nawracającymi napadami paniki.
Napad paniki jest to nagły, bardzo silny lęk z towarzyszącymi objawami somatycznymi takimi jak duszność, kołatania serca, zawroty głowy, które mają dużą siłę.
W trakcie ataku paniki dziecko czuje całkowitą utratę kontroli nad własnym ciałem lub, że zaraz coś złego mu się stanie, co jeszcze bardziej potęguje jego przerażenie. Napady paniki mogą pojawić się bez konkretnej przyczyny lub może być wywołany przez konkretny czynnik. Może być sytuacja, że atak wystąpi bez określonej przyczyny, wtedy dziecko zazwyczaj boi się, że powróci, a ten lęk może być podstawą do kolejnego napad paniki. Dziecko może bać się również, że atak przydarzy mu się w miejscu publicznym na przykład na ulicy, w sklepie, czy w autobusie itp. i wszyscy wokół będą na to patrzeć. Jeśli z tego powodu dziecko unika miejsc publicznych, mówimy o zaburzeniu panicznym z agorafobią.
Lęk paniczny z agorafobią lub bez agorafobii
Osoby cierpiące na to zaburzenie doświadczają nagłych ataków paniki, które mogą trwać od 5 do 20 minut. Cechują się intensywnymi i przytłaczającymi epizodami silnego lęku, które przeżywają jako „nie do opanowania”. Zwykle towarzyszy im szereg objawów fizjologicznych (duszność, pocenie, drżenie ciała, płytki oddech, zawroty głowy, odrętwienie, mdłości, ból brzucha, lęk przed śmiercią, parestezje). Napady paniki są nagłe, nie powiązane z żadnymi czynnikami sytuacyjnymi. Osoba, która doświadcza lęku panicznego często boi się, że nastąpi kolejny atak, dlatego unikają miejsc, z których nie mogą szybko wyjść jak na przykład kino, supermarket, komunikacja miejska – w takich przypadkach diagnozuje się lęk paniczny z agorafobią. Agorafobia występuje również bez napadów paniki. W takim przypadku osoba unika przebywania w miejscach publicznych w obawie przed wystąpieniem dolegliwości somatycznych, jak zawału serca, czy omdlenia.
Fobie specyficzne
Zaburzenie lękowe w postaci fobii występuje u dzieci i młodzieży. Lęk w przypadku dzieci skupia się wokół określonego przedmiotu, postaci lub sytuacji. Fobia może dotyczyć: zwierząt, owadów, zjawisk atmosferycznych (wiatr, burza, deszcz), ciemności, hałasów, wysokości, ostrych przedmiotów, zastrzyków, widoku krwi, jazdy pociągiem, latania samolotem, i wielu innych czynników. W trakcie pojawiania się tych bodźców, albo kiedy dziecko spodziewa się, że może się z nimi spotkać, odczuwa nieracjonalny i nadmierny strach, który może przyjąć postać napadu paniki. Młodsze dzieci często reagują na obiekt fobii płaczem, wybuchem złości, zamieraniem w bezruchu lub kurczliwym trzymaniem się ją opiekuna. Dziecko stara się tak funkcjonować, aby unikać czynnika wywołującego u niego silny lęk. O zaburzeniu lękowym w postaci fobii mówimy, gdy odczuwany przez dziecko strach przed konkretnym obiektem nie jest adekwatny do fazy rozwojowej dziecka.
Zespół lęku społecznego (fobia społeczna)
Przyjmuje się, że zespół lęku społecznego występuje u 1% dzieci i młodzieży. Zaburzenie to występuje równie często u chłopców i u dziewcząt. Dziecko, które cierpi na fobię społeczną przeżywa silny lęk w obecności nieznajomych osób i unika ich. W sytuacjach społecznych (w szkole, na spotkaniu klasowym, na podwórku wśród innych dzieci, w sklepie) dziecko jest zakłopotane, ciągle zamartwia się jak jest spostrzegane u innych oraz co sobie o nim pomyślą inni. Jest bardzo skupione na tym, żeby zachować się poprawnie. Obawia się, że ktoś go ośmieszy i upokorzy, stale wyobraża sobie własną osobę w takich właśnie okolicznościach.
W trakcie rozmowy nie utrzymuje kontaktu wzrokowego, mówi mało i bardzo cicho albo wcale, zazwyczaj unika rozmów z innymi, pozostaje z boku. Dziecko w sytuacjach społecznych doznaje również somatycznych oznak lęku – czerwieni się, poci się, drżą mu ręce.
W domu oraz wokół dobrze znanych osób, dziecko zachowuje się zupełnie swobodnie i nie odczuwa lęku. W sytuacjach, kiedy unikają sytuacji społecznych doprowadza do znacznych problemów w codziennym funkcjonowaniu. Dziecko boi się chodzić do szkoły, może opuszczać lekcje, a w skrajnych przypadkach w ogóle odmówić wychodzenia z domu. Wycofanie ze środowiska rówieśniczego znacząco wpływa negatywnie na jego rozwój psychospołeczny.
Mutyzm wybiórczy
Mutyzm wybiórczy obserwuje się u 0,3–0,8% dzieci i nastolatków. Jest to rodzaj fobii społecznej, polegający na ty, że odczuwany lęk przed ludźmi objawia się odmową komunikacji słownej (milczeniem), pomimo, że mowa dziecka i jego rozumienie są prawidłowo rozwinięte.
Dziecko nie odzywa się do nieznanych mu osób (czyli do tych, którzy nie są członkami jego rodziny ani bliskimi przyjaciółmi), nie odpowiada na ich pytania lub odpowiada, ale tylko gestami. Podczas rozpoczęcia rozmowy, lub raczej prób jej nawiązania, dziecko zawsze unika kontaktu wzrokowego, brak okazywania jakich kolwiek emocji mimiką twarzy. W sytuacjach społecznych dziecko również nie podejmuje żadnej aktywności ruchowej. Pomimo braku aktywności dziecko bacznie obserwuje otoczenie i słucha uważnie o czym mówią inni. W domu (lub innym dobrze znanym środowisku – na przykład u ulubionej cioci) dziecko jest swobodne, czasem wręcz nadmiernie ruchliwe, chętnie podejmuje rozmawia z bliskimi. Opiekunowie często opowiadają, że w domu dziecko jest bardzo gadatliwe oraz porafi narzucać swoje pomysły.
Fobia szkolna
U dziecka, które cierpi na zaburzenia lękowe można napotkać objawy, które są charakterystyczne dla dwóch lub więcej wymienionych wyżej jednostek. Jeśli chodzi o dzieci cierpiących na fobie lub zespół lęku uogólnionego mogą występować napady paniki, a dziecko z mutyzmem wybiórczym może mieć jednocześnie objawy lęku separacyjnego. Takim rodzajem mieszaniny zaburzeń jest właśnie fobia szkolna.
Przejawem tego typu fobii jest przede wszystkim całkowita odmowa pójścia do szkoły, wychodzenie ze szkoły po kilku lekcjach, ale przed zakończeniem dnia szkolnego, wychodzenie do szkoły pod przymusem, najczęściej po długich porannych awanturach z rodzicami lub opiekunami. Mogą pojawić się również nasilone objawy somatyczne, które występują tuż przed wyjściem do szkoły takie jak bóle brzucha, biegunka, bóle głowy, które często uniemożliwiają dziecku wyjście z domu. Częstym czynnikiem, który wyzwala objawy zaburzeń lękowych są przede wszystkim zmiany w życiu dziecka jakie zachodzą.
Do najczęściej zaliczanych należą: pójście do przedszkola, rozpoczęcie nauki w szkole, zmiana klasy lub szkoły, przeprowadzka do innej miejscowości, pobyt w szpitalu. Dotyczy to zwłaszcza lęku separacyjnego, lęku społecznego i mutyzmu wybiórczego.
Zaburzenia lękowe są bardzo częstym problemem u dzieci i młodzieży. Zaburzenia lękowe, które występują negatywnie wpływają na rozwój psychospołeczny i szkolny dziecka.
Bardzo ważne jest to, aby nie izolować dziecka od środowiska szkolnego i rówieśniczego, należy wspierać je oraz zachęcać go do tego, aby uczestniczyło w życiu społecznym.